Groene stad

Dat steden groeien is op zich een sociologisch natuurlijk fenomeen. Een eeuw geleden woonde een tiende van de wereldbevolking in steden, nu is dat al meer dan de helft. Meer nog: steden zijn zelfs een deel van de oplossing om de klimaatuitdagingen van vandaag aan te pakken. Stadsbewoners hebben een kleinere ecologische voetafdruk, maken minder gebruik van de auto, gebruiken meer de fiets en het openbaar vervoer in hun dagelijkse verplaatsingen. Wonen er globaal meer mensen in de steden, dan zorgt dat voor minder versnippering, dan blijft er meer open ruimte en vermindert de verkeersstroom.

Maar de groei van onze steden stelt ons wel voor nieuwe uitdagingen. In de steden moet er een garantie zijn op de nabijheid van groen. Het behoud en de versterking van onze groene longen is daarin cruciaal. Ze verzekeren de leefbaarheid, de ontspanningsruimte, de gezonde lucht en de strijd tegen klimaatverandering.

Het stadsbestuur weigert een overkoepelende visie te ontwikkelen op ruimtelijke ordening in onze stad: welke gebieden willen we verder verdichten en welke groengebieden willen we behouden? Telkens als een projectontwikkelaar een nieuw groengebied aankoopt is het antwoord van het stadsbestuur hetzelfde: “We wachten de plannen van de ontwikkelaar af”. Zo geeft het stadsbestuur bewust de sleutels in handen van de betonboeren. Bovendien ontneemt ze de inwoners van onze stad het recht op inspraak. “Als je niet akkoord bent moet je maar een bezwaar indienen”.

Het stadsbestuur probeerde jaren de verkaveling van de Aa-vallei in Schorvoort door te duwen. De Aa-vallei is een belangrijke groene long voor Schorvoort en voor Turnhout en de vallei is een belangrijke waterbuffer tegen overstromingen. Een waardevol bos kappen en vervolgens driehonderd woningen bouwen in overstromingsgebied is waanzin. Buurtbewoners, natuurverenigingen en bezorgde Turnhoutenaren protesteerden tegen de plannen. De PVDA bleef het punt onder de aandacht brengen en voerde de politieke druk op het stadsbestuur op. Het stadsbestuur bleef kiezen voor projectontwikkelaar Matexi en voor de verkaveling van de Aa-vallei. Maar na tien jaar protest dwongen we uiteindelijk het stadsbestuur om het volledige plan in te trekken. Dat is een grote opsteker voor alle Turnhoutenaren die opkomen voor een groene en leefbare stad. 

Onze visie is tegengesteld aan de commerciële visie op maat van de projectontwikkelaars. We ontwikkelen een globale visie op hoe de stad kan groeien. Om te garanderen dat groen dichtbij de mensen komt, kunnen we de bestaande woonwijken verdichten maar moeten we ze eveneens verbinden met sterke groene vingers. We beschermen en versterken de bestaande groene zones rond de stad en we gaan voor voldoende groene gebieden in het centrum. Die voorzien de stad van zuivere lucht en zuurstof, slaan koolstof op, bufferen water en zorgen voor verkoeling.

Zo kunnen we de verdere ontwikkeling van Turnhout beter en slimmer aanpakken. Het geeft een kader voor de groene en gezonde stad van morgen. Daarvoor moet de stad zelf de functies van haar gronden bepalen. We laten stadsontwikkeling dus niet langer over aan de speculanten en projectontwikkelaars. Betonboeren als Hillewaere en Matexi beschouwen de stad als een wingewest en hebben geen belang bij grote groengebieden. Wij zorgen dat in elke wijk een belangrijk gedeelte voorbehouden blijft voor publieke groene ruimte.

Voor gronden in privébezit leggen we strikte voorwaarden op aan projectontwikkelaars vooraleer we een bouwvergunning afleveren. Hierbij betrekken we ook steeds de buurtbewoners. We voeren ook een actief aankoopbeleid om gronden terug te kopen van projectontwikkelaars en ze te vrijwaren van verkaveling. We stellen geplande uitbreidingsprojecten opnieuw in vraag.

We vrijwaren het Grimstedebos aan de Graatakker van verkaveling en vormen het om tot een publiek groengebied. We verbinden het groen met dat van de Natuurpunttuin en voorzien een trage doorsteek voor fietsers en voetgangers van de Grimstedestraat langs de Witte Weverspoort naar de Graatakker. Dankzij het verzet van buurtbewoners bleef het Grimstedebos tot hiertoe gespaard. Maar de toekomst blijft onzeker zolang het stadsbestuur geen duidelijke keuze maakt voor een groene invulling van het gebied.  

We vrijwaren ook de Boomgaard tussen het Boomgaardplein en de Jef Van Heupenstraat. De Boomgaard is het grootste resterende groengebied in het centrum van Turnhout. Het gebied heeft een grote diversiteit aan inheemse planten en volwassen bomen. Een perceel van de Boomgaard, achter de Bentelstraat, werd in 2021 gekocht door projectontwikkelaar Danneels, tot grote ongerustheid van de buurtbewoners. Andere percelen zijn nog in eigendom van buurtbewoners en hun familie. We leveren geen bouwvergunningen af in dit belangrijk groengebied. Op termijn willen we het gebied omvormen tot een publiek groengebied met een trage doorsteek van de Jef Van Heupenstraat naar de Otterstraat. De trage doorsteek komt dan uit op de parking van Raf en Otje.

We zetten verder in op de bescherming van de Aa-vallei in Schorvoort. We vormen de vallei om tot een publiek toegankelijk groengebied met een wandelpad langs de Aa. We onderzoeken de piste voor een Stadsboerderij Zuid, naar het voorbeeld van de Stadsboerderij aan de Heizijde in het noorden. We breiden het overstromingsgebied van de Aa uit door de Carrefour-site aan de ring herin te richten. 

In het groene noorden wordt ondertussen volop gebouwd aan de Heizijde, maar er staan nog veel meer bouwprojecten op de planning ten noorden van het kanaal. Hier willen we een aantal gebieden volledig vrijwaren. In het gebied tussen de Dennen­straat, Elzenstraat en Heizijde ligt nu een mooi weidelandschap. Daar mag dan ook geen nieuwe bebouwing komen. Zo mogelijk nog erger is de situatie bij deelproject Kastelein. Hier ligt nu de laatste ongeschonden en voldoende brede groene vinger van het Vennengebied tot aan het kanaal. Het ‘parkgroen’ dat door de projectontwikkelaar op de plannen tussen de deelprojecten staat ingekleurd heeft weinig met natuurbe­houd te maken. Het is vooral bedoeld om de waarde van de appartementen en woningen daar op te drijven.

De prachtige natuurgebieden ten noorden en ten oosten van de stad zijn één van de grootste troeven voor onze regio. We herlanceren de dialoog met natuurverenigingen, landbouwers en buurgemeenten om die gebieden om te vormen tot Nationaal Park. Het Turnhouts Vennengebied, de Liereman, het gewestbos van Ravels, het vliegveld van Weelde… kunnen deel uitmaken van het Nationaal Park. Dit natuurpark moet publiek toegankelijk zijn. Turnhout vormt de belang­rijkste toegangspoort. Hier kunnen we onze biodiversiteit beschermen en herstellen. We maken een budget vrij waarmee de stad of natuurverenigingen natuurgebied kunnen aankopen om ze beter te beheren.

We dringen aan bij de hogere overheden op een model voor duurzame landbouw, met eerlijke prijzen voor de boeren en respect voor de natuur. De natuur in Vlaanderen en zeker in Turnhout lijdt aan een teveel aan stikstof. Al jarenlang worden onze landbouwers geduwd naar schaalvergroting, onder druk van de banken en de moordende concurrentie. Als je vandaag in de winkel een steak koopt aan vier euro, dan krijgt de boer daar één euro van. De rest verdwijnt in de zakken van multinationals. Het stikstofakkoord dat de Vlaamse regering sloot in 2022 verandert daar niets aan. Als boeren opnieuw eerlijke prijzen krijgen voor hun producten is er opnieuw ruimte voor echte boerenlandbouw met respect voor de natuur. Een groene toekomst voor het Vennengebied en een leefbaar model voor onze landbouwers gaan hand in hand. 

Om het groen in het noorden van de stad te beschermen houden we het doortrekken van de ring tegen. De noordelijke ring zou de stad afsnijden van een belangrijk groengebied. De plannen die voorliggen voor een ondertunnelde ring zijn dan weer onbetaalbaar. Bovendien zou het doortrekken van de ring enkel meer internationaal vrachtverkeer naar Turnhout sturen. We halen het doorgaand verkeer uit de woonwijken door een knip aan te brengen in de Heizijde, in de buurt van de kruising met de Veldekensweg. Met slimme nummerplaatherkenning kunnen buurtbewoners en hulpdiensten de knip vlot overbruggen.

Om dit alles in goede banen te leiden werken we met een stadsecoloog. Een expert ter zake, die de globale visie op stedelijke ecologie verder uitwerkt en er op toeziet dat deze visie daadwerkelijk wordt uitgevoerd.

Vandaag zien we meer en meer open groene ruimte in de stad verdwijnen. Het bosje aan de Oude Beer­sebaan moest plaats maken voor 32 appartementen. Het Grimstedepark aan de Graatakker zou kunnen ontwikkeld worden tot een publiek park midden in de stad, maar dreigt volgebouwd te worden door een projectontwikkelaar. De Turnova-site was groot genoeg om, naast de bouw van de acade­mies en nieuwe betaalbare woningen, een park aan te leggen. Maar in plaats van publiek groen kreeg de Turnhoutenaar een betonnen toren met dure lofts. Zo laat het stadsbestuur keer op keer kansen liggen om voor iedere bewoner groene ruimte dicht bij huis te garanderen.

Willen we een voor iedereen leefbare en groene stad, dan hebben we een globale visie nodig. Een visie met een evenwicht tussen private, bebouwde ruimte en gemeenschappelijke open en groene ruimte. Naast de grote natuurgebieden buiten de stad werken we in het verstedelijkt gebied op vier niveaus. Een stads­ecoloog werkt hier een geïntegreerd beleid voor uit.

Het eerste niveau is dat van de grotere groene zones in en rond de stad: het Stadspark, de Aa-­vallei, de Heizijdse velden... Die vormen de groene vingers die we zo ver mogelijk tot in de stad doortrekken en met elkaar verbinden. Door de overkapping van de zuidelijke ring (Stedelijk Plateau) trekken we het parkgroen tot in het stadscentrum.

Ook wijken verder weg van de grote groene vingers hebben recht op groen. Daarom voeren we op dit tweede niveau met de stad een actief aankoop-­ of omruilbeleid voor braakliggende terreinen en leegstaan­de of oninteressante panden. Die vormen we om tot nieuwe publieke open ruimte, parkjes om te sporten, te picknicken, te spelen of te barbecueën. Het Buurtpark aan de Niefhout-site in de stationsbuurt had enkele jaren een tijdelijke invulling met veel groen en sportgelegenheid voor de buurt, maar dat dreigt nu voor een groot stuk te verdwijnen. Begijneveldekens met het bijhorende skatepark geeft dan weer het goede voorbeeld hoe het zou moeten zijn. Bestaande groenzones in de stad, zoals het Grimstedepark aan de Graatakker of de Boomgaard achter het Boomgaardplein, ontwikkelen we tot publiek park.

Ons derde niveau is het straatbeeld vergroenen tussen de parken en groene zones in. Tegeltuinen en gevel­begroeiing, groene daken of ecologische stadstuintjes zorgen voor groenere straten en voor meer contact met de natuur. Een ambitieus bomenplan behoudt de natuurrijkdommen die we hebben en voorziet in de aanplant van nieuwe inheemse bomen in de straten. We ondersteunen ook de aanleg van groendaken en van stads­landbouw op daken en balkons. We vergemakkelijken ook het ecologisch co-­tuinieren op braakliggende gronden in de stad.

Vandaag laat het onderhoud van perken en plantsoenen vaak te wensen over. Het stadsbestuur laat het groen in verschillende wijken van de stad onderhouden door externe firma’s. Dat komt de stad vaak duurder uit en het vernietigt vaste jobs bij de stad. Het groen wordt in die wijken vaak minder goed onderhouden dan dat het vroeger gebeurde door vast stadspersoneel. Wij nemen opnieuw meer vast personeel in dienst voor het onderhoud van het toenemende stadsgroen op plei­nen, in parken en straten. 

Ons vierde niveau is dat van het private domein van de inwoners van onze stad. Tuinen nemen in Vlaanderen 9% van de ruimte in. Daar is nog een enorm potentieel om te vergroenen. We stimuleren burgers om hun tuin ecologisch in te richten, zonder een belerend vingertje boven te halen of mensen op extra kosten te jagen. We werken hiervoor samen met de tuinrangers. Zij hebben veel ervaring in het natuurlijker en meer biodivers maken van onze tuinen.

De afgelopen vijf jaar is de uitstoot van CO2 in onze stad amper afgenomen. Aan het huidige tempo wordt Turnhout pas klimaatneutraal tegen het jaar 2110! Een klimaatneutrale stad onderneemt meer dan een goedbedoelde maatregel hier of daar. Ze werkt met een toekomstplan om de emissies jaar na jaar af te bouwen. Wij willen Turnhout klimaatneutraal maken tegen 2040. Dat draait om meer dan duurzame energie en een omschakeling in de industrie. Het gaat ook over anders omgaan met mobiliteit en met wonen. Het gaat over heel bewust omgaan met de publieke ruimte. Klimaatbeleid is geen eiland op zich: het loopt als een groene draad door alle beleidsdomeinen heen.

Deze legislatuur werkte Turnhout aan een ambitieus klimaatplan. Maar het blijft wachten op de concrete uitvoering. Om te kunnen wonen en leven in een stad waar we schone lucht inademen en concreet bijdragen aan het redden van onze planeet, mogen de doelstellingen niet op de lange baan geschoven worden. We stellen concrete doelstellingen op, een stappenplan dat elke vijf jaar vordert. Zo maken we Turnhout ieder jaar schoner en ten laatste tegen 2040 volledig klimaatneutraal.

We stellen een geïntegreerd propere­lucht­plan op dat de grote bronnen van luchtvervuiling aanpakt met metingen, met concrete streefdoelen en maatregelen. We richten ons hierbij op de industrie, op mobiliteit en op verwarmingsinstallaties. We voeren isolatiewerken uit in stadsgebouwen en sociale woningen. Ook private eigenaars kunnen hun woning laten isoleren.

In de ruimtelijke planning van onze stad verleggen we de prioriteiten. In een klimaatneutrale stad krijgen de winsten van projectontwikkelaars geen voorrang. We zorgen dat in elke buurt basisvoorzieningen aan­wezig zijn: diensten, winkels en medische centra, maar ook ontmoetingsplaatsen en open en groene ruimte. Dit principe noemen we ‘integrale wijken’. Zo wordt de auto vanzelf overbodig. We maken van Turnhout een stad waar de keuzes voor de fiets en het openbaar vervoer gewoon het meest voor de hand liggen. Het huidige stadsbestuur maakt die keuze niet. Met als resultaat dat de emissies door vervoer blijven stijgen en we samen stilstaan. Wij willen wél knopen doorhakken. De gezondheid van de Turnhou­tenaar, een goede doorstroming en een leefbaar klimaat komen op de eerste plaats. Ons mobiliteitsplan maakt daarom de omslag van de auto naar stappen, fietsen en openbaar vervoer (zie hoofdstuk 4, Mobiele stad). 

We investeren in veilige fietsverbindingen en in openbaar vervoer. Zo halen we meer auto’s van de baan. We zetten in op duurzame mobiliteit, met milieuvriendelijke bussen en elektrische deelauto’s. Wie een vervuilende wagen van de hand doet, kan rekenen op financiële steun voor een abonnement van De Lijn of van het Velo­fietsdeelsysteem, voor taxicheques of autodelen. Tegelijk verzetten we ons tegen groene taksen zoals een Lage Emissiezone en andere maatregelen die de werkende klasse doen betalen voor de klimaatomslag. Ze zijn inefficiënt, asociaal en ze halen het draagvlak voor noodzakelijke klimaatmaatregelen onderuit. 

We maken de stad ook klaar voor de gevolgen van een veranderend klimaat. We zetten in op meer groe­ne ruimte en open water, om grote hoeveelheden neerslag te bufferen en de stad af te koelen. Dat is nodig want boven het asfalt en beton lopen in de zomer de temperaturen sneller op. Betonnen woestijnen behoren tot het verleden. Bomenrijen in straten worden gekoesterd en aangeplant. 

We zorgen voor meer begroeide bodem, die het water van zware stortbuien kan doorlaten en vasthouden zodat onze rioleringen minder water te slikken krijgen. Zo maken we de stad niet alleen klaar voor het veranderende klimaat, we maken van Turnhout ook een plaats waar het gezond en aangenaam wonen is. We maken werk van de verdere uitrol van gescheiden rioleringen, zodat afvalwater en regenwater apart worden afgevoerd. 

We ondersteunen initiatieven die een kringloop­ of circulaire economie met korte ketens stimuleren. In zo’n systeem worden geen eindige grondstofvoorraden uitgeput, maar worden reststoffen volledig opnieuw ingezet. Ook deelinitiatieven, repair cafés en lokale landbouwmarkten kunnen op ondersteuning rekenen.

We richten samen met de buurgemeenten een Stedelijk Energiebedrijf Turnhout (SET) op. Een publiek energiebedrijf van ons allemaal met twee doelen voor ogen: een goede dienstverlening met betaalbare energieprijzen voor de inwoners aan de ene kant, en de productie van honderd procent hernieuwbare energie, bij voorkeur op eigen grondgebied, aan de andere kant. Zo kunnen we volop gaan voor duurzame energie en kunnen we de verstikkende winst­logica uitschakelen die de energiesector vandaag zo verlamt. Kopenhagen, Stuttgart en München doen het ons al voor. Hun stadsenergiebedrijven produceren duurzame stroom aan betaalbare prijzen. Bij ons is dat ook mogelijk.

SET ondersteunt Turnhoutenaren, verenigingen, coöperaties en bedrijven die in hernieuwbare energie willen investeren. Wie de middelen niet heeft om een batterij zonnepanelen aan te schaffen, helpen we een handje via een derdebetalerssysteem waarbij SET de kosten van de instal­latie voorschiet. Daardoor daalt de energiefactuur van de eigenaar, maar toch blijft die hetzelfde bedrag doorbetalen. Het verschil gaat naar de afbetaling van de investering. Als die volledig vergoed is, daalt de factuur naar het echte, lagere niveau en kan de eigenaar genieten van gratis hernieuwbare energie. Zo ver­laten de centen die we voor stroom betalen de stad niet voor olie of gas uit de andere kant van de wereld, maar worden ze opnieuw geïnvesteerd in de Turnhoutse samenleving.

SET investeert ook zelf in hernieuwbare energie. In zonnepanelen op de gebouwen van de stadsdiensten, op de magazijnen in de industriezone en op de uitgestrekte daken van de stad.

SET werkt verder aan een windplan en investeert in nieuwe windmolens in de reeds bestaande industriële zones. Het energiebedrijf kiest ervoor om die investeringen zelf te doen en besteedt ze niet uit aan privé­partners. Zo worden betaalbare prijzen verzekerd en stromen de opbrengsten terug naar de Turnhoutenaar.

Het Turnhoutse energiebedrijf rolt ook een stedelijk warmtenet uit als nieuwe energiedrager. Dit warmtenet sluiten we aan op duurzame bronnen. De aanzet hiervoor werd reeds gegeven in Niefhout, waar een van de eerste warmtenetten van de Kempen werd gebouwd. Voor het stedelijke warmtenet ontwikkelen we zelf de geothermie, een proces waarbij diep uit de aarde zeer warm water wordt gehaald. De Kempen lenen zich uitermate goed voor dit soort toepassingen. Bij SET primeren de gemeenschappelijke belangen. We onderzoeken ook alle mogelijkheden om de restwarmte uit de Turnhoutse industrie in het warmtenet te benutten.

SET werkt aan de omvorming van ons energienet, zodat het de distributie van stroom uit de nieuwe duurzame bronnen aankan. En SET werkt niet alleen aan energieopwekking, maar ook aan energiebesparing bij de stadsdiensten, bij burgers, verenigingen en bedrijven.

Door de verschillende dragers van energie, de energienetten zelf en de energiebesparing in één publiek bedrijf samen te bundelen, openen we de weg naar een efficiënt groen energiebeleid. Want integratie is de sleutel om de soms grillige productie van groene energie te kunnen stroomlijnen, dat leren de groene steden in Duitsland en Denemarken ons. Een andere sleutel is de inspraak van de bevolking, die eindelijk zeggenschap krijgt over haar eigen energie. Met SET zijn we niet tevreden met enkele procenten hernieuwbare energie in Turnhout. We gaan resoluut voor honderd procent hernieuwbare energie.

We gaan na of Turnhout beleggingen heeft in fondsen die investeren in fossiele brandstoffen. Is dat het geval, dan trekken we het geld van de stad daaruit terug en investeren het in het stedelijk energiebedrijf.